با فروافتادن جمهوریت و به قدرت رسیدن طالبان، رسانه ها از یک نظام آزاد و لجام گسسته به یک نظام بسته و بی‌باور به آزادی بیان گام گذاشتند.
پس از رسیدن طالبان به قدرت در ۱۵ اگوست سال گذشته میلادی، مسئولان طالبان محدودیت‌های شدیدی را بر حقوق زنان و دختران اعمال و رسانه‌ها و منتقدان و مخالفان خود را برای شان محدودیت وضع کرد.
بر پایه نظرسنجی گزارشگران بدون مرز (RSF)، پس از روی‌کارآمدن طالبان افغانستان ۳۹.۵۹ درصد از رسانه‌ها و ۵۹.۸۶درصد از خبرنگاران خود را از دست داده است.
در گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز که روز چهارشنبه (۱۹ اسد) منتشر شد، آمده است، که افغانستان پیش از ۱۵ اگوست ۲۰۲۱ دارای ۵۴۷ رسانه بود؛ اما از این میان ۲۱۹ رسانه در جریان یک سال پسین تعطیل شده‌اند.
بر پایه این آمار، ۵۰ درصد از رسانه‌های ولایت‌های بلخ، بامیان، پنجشیر، پروان، تخار، هرات و فاریاب تعطیل شده‌اند.
کابل در مرکز این کشور با ۱۳۳ رسانه بیشترین آمار را داشت؛ اما پس از تغییر رژیم نزدیک به نیمی از این رسانه‌ها غیرفعال شده‌اند. در حال حاضر تنها ۶۹ رسانه در پایتخت فعال هستند.
گزارشگران بدون مرز گفته است که از ۱۱ هزار و ۸۵۷ روزنامه‌نگار شامل مرد و زن که تا پیش از تسلط طالبان فعالیت داشتند، اکنون تنها چهار هزار و ۷۵۹ خبرنگار وجود دارد.
به گفته‌ی این سازمان، در مجموع هفت هزار و ۹۸ روزنامه‌نگار دیگر کار نمی‌کنند که ۵۴.۵۲ درصد از این روزنامه‌نگاران مرد هستند.
به گفته‌ی این سازمان، زنان روزنامه‌نگار بیشترین تأثیر را متحمل شده و ۷۶.۱۹ درصد از آنان شغل خود را از دست داده‌اند.
تفاوت کارکردهای رسانه ها در دوران جمهوریت و امارت
دکتر درویشیان یکتن از استادان دانشگاه در گفت و گو با خبرگزاری اسپوتنیک درباره تفاوت کاکردهای رسانه ها در زمان جمهوریت و امارت چنین دیدگاهش را بیان کرد: “رسانه ها در دوران طالبان، از یک نظام آزاد و لجام گسسته به یک نظام بسته و بی باور به آزادی بیان گام گذاشتند، که بدون شک با محدودیت های زیادی مواجه شدند”.
این استاد دانشگاه تفاوت کارکردهای رسانه ها در این دو دوره را چنین برشمرد:
۱. در دوران جمهوریت از منبع های عمدتن غربی کمک و فند دریافت می‌کردند و از نظر مالی با مشکل زیادی در کوتاه مدت مواجه نبودند؛ اما برای رشد و کیفیت رسانه مبتنی بر درآمد گام‌های موثر برداشته نشده بود.
۲. در دوران طالبان این کمک ها دیگر وجود ندارد یا بسیار کم است. بنابراین، از این نظر هم شماری زیادی از رسانه‌ها بسته شدند ۳. محدودیت های مرتبط با ارزش‌های طالبان نیز فعالیت رسانه ها در کشور را با چالش مواجه کرده است. رسانه ها نمی‌تواند همه چیز را پوشش دهد و باید خط سرخ طالبان را در نظر داشته باشد. این خط، سخنان ملا هبت الله آخند است، که انتقاد از امارت جواز ندارد.
۴. اکثر رسانه های چاپی و رادیوهای محلی وابسته به فند و کمک مالی بسته شده است. شمار زیادی از خبرنگاران باتجربه کشور را ترک گفته اند و این بی‌تاثبر بر کیفیت فعالیت رسانه ها نبوده است. رسانه‌های باقی مانده هم بدون شک با چالش های مالی دست و پنجه نرم می‌کند و تاثیر بر امتیاز های مالی خبرنگاران دارد و حتا سبب کاهش تعداد خبرنگاران در این رسانه ها شده است.
او در ادامه گفت، که در مجموع، رسانه‌ها در میان مرگ و زندگی تقلا می‌کند. تحریم‌ها بر طالبان حتا بالای رسانه‌ها تاثیر گذاشته است.
با به قدرت رسیدن دوباره گروه طالبان بر افغانستان، مسئولان این گروه دهها فرمان برای محدودیت کار زنان و دختران صادر کرده است.
دکتر سید عزت الله حسینی یکتن دیگر از فعالان فرهنگی و رسانه ای، درباره تاثیر تسلط طالبان بر کار رسانه های افغانستان چنین توضیح داد: بر پایه اعلام وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، بیش از ۱۷۰۰ رسانه از آن میان ۱۲۱ تلویزیون، ۲۶۴ رادیو، ۱۳۳۱ نشریه چاپی و ۲۳ خبرگزاری از این وزارت مجوز فعالیت دریافت نموده بودند، که متاسفانه پس از گریز غنی احمدزی و به قدرت رسیدن طالبان بیشتر از ۷۰ درصد از رسانه های دیداری، شنیداری و نوشتاری در افغانستان به علت چالش ها و مشکلات اقتصادی و دسترسی نداشتن به اطلاعات و عدم امنیت جانی خبرنگاران تعطیل است و باقی رسانه ها هم در آستانه توقف قرار دارند و هزاران خبرنگار بی کار شده اند.
دکتر حسینی درباره زندگی زنان در حکومت طالبان دیدگاهش را چنین بیان کرد: از آغاز حاکمیت طالبان یک سال بر کشور می‌گذرد، که در این مدت تنها درباره دختران و زنان چندین فرمان از سوی طالبان منتشر شده است که دختران و زنان را با محدودیت های فراوانی رو به رو کرده و آنها را در تنگنا قرار داده است، که می توان درباره چند موردش اشاره کرد، که عبارت است از ممنوع شدن دختران بالاتر از صنف ششم از رفتن به مکتب، حجاب اجباری و پوشانیدن صورت، خانه نشین شدن شمار زیادی از زنان شاغل و اجازه نداشتن زنان برای سفر بدون محرم از موارد مهم این محدویت‌ها اند که چالش‌ها را در برابر زنان روز به روز بیشتر ساخته است، اینها مواردی است که طالبان با تعریف خود شان از اسلام بر زنان و دختران کشور تحمیل کرده است.
با به قدرت رسیدن طالبان رسانه های آزاد آهسته آهسته از کار باز ایستادند و یا هم دیگر توانایی آزادی بیان شان را از ترس گروه حاکم بر افغانستان از دست دادند.
جاوید کارگر مسئول خبرگزاری پیشگو در این باره می گوید، که هیچ رسانه ی در حکومت طالبان فعالیت های آزاد ندارند ،مگر آنعده از رسانه های که از بیرون از کشور ویرایش میگردد. اما شمار‌زیادی از آن‌رسانه ها نیز بر پایه اینکه خانواده های شان در افغانستان هستند و از جبر طالب در امان بمانند به شکلی پشتیبان طالبان هستند.
کارگر درباره رسانه های که زنان در آنها تاکنون در افغانستان مصروف کار باشند، گفت: رسانه های که زنان در افغانستان فعالیت داشته باشند در حال حاضر ۵ درصد آنان نیز فعال نیستند، زیرا همه غیرفعال گردیدند.
او درباره کارمندان اش در حکومت پیشین می گوید: من در‌حکومت پیشین ۳۷ کارمند داشتم و امروز حتی یک نفر هم با من کار‌نمی کند، چوندهمه آواره شدند و شماری‌هم از سوی طالبان تهدید و توهین شدند و من هم ناگذیر رسانه خود را بسته کردم.
در حکومت طالبان این که زن باشی و خبرنگار هم باشی گناه اضافی است
یکتن از خبرنگاران افغانستانی که نخواست نامش افشا شود در گفت و گو با خبرگزاری اسپوتنیک درباره کارکردهای زنان در دوره طالبان گفت: چندتن از دوستان من که خبرنگار است است اصلن وضعیت شان خوب نیست، چون در کنفرانس ها اجازه حضور ندارند، سوژه های اجتماعی هم که کار می کنند با صد ترس ولرز است، چون طالبان اصلن پشت جواز فعالیت و این چیزها نمی گردد و این که میگن خبرنگار‌هم باشی و زن هم باشی گناه مضاعف است و حق اعتراض هم ندارند.
او درباره برخورد طالبان با یک خبرنگار زن چنین نقل کرد: یکی از دوستان من که در یک روزنامه کار می کرد البته دختر خانم است، حین مصاحبه با یک مرد عادی طالبان چیزی نمانده بود، که کمره اش را بشکنن چون، افزون بر زن بودن گیر داده بودند که تو باید حجاب داشته باشی و حق نداری از هر کسی مصاحبه بگیری و این بانوی خبرنگار پس از این برخورد طالبان دیگر خبرنگاری را رها کرد و گفت جانم مهمتر است.
او در کل کار خبرنگاری در زیر حاکمیت طالبان را یک کار سخت و کاری که خبرنگاران با جان خود باز می کنند تعریف و افزود: همین قدر میدانم که وضعیت خبرنگاری اکنون چیزی در حد فاجعه است حتا اگر دنبال یک سوژه اجتماعی بگردی که کانال اطلاعاتی زیادی لازم نباشه از حکومت طالبان با کمره عکاسی در‌شهر قدم زدن ناممکن است. چون طالبان گیر میدهند که چی میکنی از یک طرف ترس است که خشن برخورد می شود و از سوی هم کمره قیمت است می ترسی یا با خود ببرد از کجا سراغ بگیری و اگر شکستاندن کجا شکایت کنی، تنها بعضی عکس ها و‌مصاحبه ها را باید با موبایل بگیری و شانس بیاری که موبایل ات‌را چک نکنند.
هر رژیم دستور کار خود را در خصوص اطلاعات و آزادی بیان دارد
این که با آمدن طالبان بر سر قدرت چه دگرگونی های در عرصه خبرنگاری و آزادی بیان در افغانستان در جریان یک سال از حکومت طالبان به وجود آماده، شکیب محمد نظری یکتن از خبرنگاران در داخل افغانستان به خبرنگاری اسپوتنیک گفت: یکسالی که گذشت توهم با مشکلات و چالش ها و مزایای خودش بود.
او درباره این مشکلات، چالش ها و مزایا در حکومت طالبان چنین می گوید: “در خصوص چالش ها و مشکلات که خبرنگاران با آن روبرو بودند، ای بیشتر مواردی را میاره که چون هر رژیمی که تغییر می کنه از خود طرزالعمل های خاصی را در خصوص اطلاعات و آزادی بیان می داشته باشه، که این میتانه یک اندازه کارهای رسانه ای خبرنگاران را محدود بسازه. در پهلوی از این بحث اقتصاد خیلی ها تغییر کرده مردم به کارهای شاقه رو آورده اند چون اکثریت از کارمندان پیشین که در نهادهای مختلف حکومتی کار می کردند شمار زیاد شان کارهای شان را از دست داده اند و این سبب شده تا اقتصاد افغانستان تقریبا پاینتر بیایه، که بر بنیاد آمارهای که از سوی نهاد های بین المللی کمک رسان و یا امداد رسان به افغانستان ارائه میشه بالاتر از ده میلیون انسان به کمک های بشری و بشردوستانه ای جهان نیازمند است”.
او از بهبودی مسایل امنیتی در حکومت طالبان خبر داده و گفت: “در پهلوی از این مسایل امنیتی که بیشتر وضعیت عمومی را می توان بهبود بته، یعنی فایده های خود را هم دارد، چون هر خبرنگار در گذشته می خواست به یکی ولایتی سفر کند او پر از چالش و هماهنگی های بیشماری بود، ولی امروز با داشتن یک سند حمایوی میشه به یکی از ولایت ها جهت پوشش و تهیه گزارش های خود برود. در پهلوی ازو چالش های امنیتی بیشتر هم در این خصوص است، چون نهادهای مختلف از گروه های شورشی در پی انتقام گیری از خبرنگاران و جامعه ای رسانه ای همچنان هستند. با وجودی از این که حکومت فعلی افغانستان در خصوص تامین امنیت شمار از نهادهای رسانه ای که تلویزیون رادیو و بخش های دیگی از رسانه های همگی است تلاش می کنه ولی باز هم تقاضای ما این است، که بیشتر در این خصوص تلاش داشته باشند”.
او اقتصاد مردم در دوران حکومت طالبان را ضعیف و از خواستار همکاری جامعه جهانی و حکومت طالبان شده گفت: “تفاوت یکسال از بُعد اقتصاد به این طرف وضعیت را میشه شکلی نمایان بکنیم، که مردم نیاز به کمک های بیشتر و زمینه سازی حکومتی بیشتری دارند تا بتوانند اقتصاد مملکت را بیشتر و پیش از پیش به سوی یک جامعه پر از اقتصاد محور سوق بته”.
یادآوری می کنیم، که طالبان پس از درگیری های اندکی در سال گذشته میلادی شهرها را تصرف و یا تسلیم شدند و به تاریخ 15 اگوست زمانی که طالبان به دروازه های کابل رسیده بودند، اشرف غنی با افراد نزدیکش از افغانستان در آغاز به ازبیکستان و پس از آن به امارات متحده عربی با بیش از شصت و نه میلیون دالر گریخت. پس از گریز اشرف غنی، حامد کرزی رئیس جمهور پیشین و عبدالله عبدالله رئیس پیشین شورای عالی آشتی ملی در صفحه تلویزیون ملی نمایان و از گریز اشرف غنی خبر دادند و گفتند که آنها در کابل خواهند ماند.