براساس گزارش‌های تهیه‌شده برای حامیان بین‌المللی افغانستان، بانک مرکزی افغانستان در هفته‌های قبل از تسلط طالبان، بیشتر ذخایر ارزی دالری خود را کاهش داده و باعث تشدید بحران اقتصادی کنونی شده است.
در خلاصه‌ی گزارش محرمانه‌ی دو صفحه‌ای که در اوایل ماه جاری توسط مقامات ارشد اقتصادی بین‌المللی برای مؤسساتی از جمله بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نوشته شده، آمده است که کمبود شدید نقدینگی کشور قبل از تسلط طالبان بر کابل آغاز شده بود.
در این گزارش از نحوه‌ی مدیریت بحران ماه‌های قبل از تسلط طالبان از جمله تصمیمات مربوط به حراج مقادیر زیاد دالر امریکا و انتقال پول از کابل به شعب ولایتی انتقاد شده است.
در این گزارش، که توسط رویترز مشاهده شده، آمده است: «ذخایر ارزی در صندوق‌های بانک مرکزی در کابل تمام شده و بانک مرکزی نمی‌تواند درخواست‌های نقدی را برآورده کند.»
این گزارش می‌گوید: «بزرگ‌ترین دلیل این مشکل سوء مدیریت بانک مرکزی قبل از تسلط طالبان است.»
شاه محرابی، رییس کمیته حساب‌رسی بانک مرکزی که قبل از روی‌کارآمدن طالبان در نظارت بر بانک کمک می‌کرد و هنوز هم در پست خود حضور دارد، از اقدامات بانک مرکزی دفاع کرد و گفت که این بانک در تلاش بود تا جلوی افزایش (حجم) پول افغانی را بگیرد.
میزان کمبود پول نقد را می‌توان به وضوح در سرک‌های شهرهای افغانستان مشاهده کرد؛ مردم ساعت‌ها در صف ایستاده‌اند تا پس‌انداز دالری خود را بگیرند، در حالی‌که محدودیت‌های شدیدی در میزان برداشت پول اعمال شده است.
حتا قبل از فروپاشی دولت تحت حمایت غرب، اقتصاد با مشکل روبه‌رو بود، اما بازگشت طالبان و پایان ناگهانی میلیاردها دالر کمک‌های خارجی این کشور را در بحران عمیقی فرو برده است.
قیمت محصولات اصلی مانند آرد افزایش یافته و کار به‌شدت کاهش یافته است. میلیون‌ها نفر با رسیدن زمستان با گرسنگی مواجه خواهند شد.
کمک‌ها متوقف می‌شود
به گفته‌ی سه نفر مطلع از موضوع در دولت قبل، بانک مرکزی به محموله‌های نقدی ۲۴۹ میلیون دالری متکی بود که تقریبا هر سه ماه یکبار در جعبه‌های اسکناس ۱۰۰ دالری تحویل داده می‌شد و در ذخیره‌گاه‌های بانک مرکزی و کاخ ریاست‌جمهوری ذخیره می‌شد.
میزان پول نقد در وضعیتی کاهش یافته که قدرت‌های خارجی از ارتباط مستقیم با طالبان که علیه سربازان خارجی و دولت برکنارشده می‌جنگیدند، طفره می‌روند. جنگی که در آن هزاران نفر، اکثرا غیرنظامیان، جان باخته‌اند.
بانک مرکزی که به دلیل دریافت کمک از کشورهایی مانند ایالات متحده نقش کلیدی در افغانستان ایفا می‌کند، روز چهارشنبه اعلام کرد که برنامه‌ای را برای تأمین نیازهای ارزی این کشور نهایی کرده است، اما هیچ جزئیاتی ارئه نشد.
بحران شدید ارزی، طالبان را در برآوردن نیازهای اساسی، از جمله پرداخت هزینه برق یا توزیع حقوق کارکنان دولت، که برخی از آن‌ها ماه‌هاست به تعویق افتاده، به مشکل برخورده است.
تقریبا ۹ میلیارد دالر ذخایر خارجی افغانستان به محض تصرف کابل توسط طالبان مسدود شد و باعث شد تنها پول نقد موجود در ذخیره‌گاه‌ها برای بانک مرکزی باقی بماند.
براساس این گزارش، بانک مرکزی بین اول جولای تا ۱۵ آگست ۱و نیم میلیارد دالر به فروشندگان ارز خارجی حراج کرد که به گفته‌ی بانک «بسیار زیاد» بود.
این بانک می افزاید: «تا ۱۵ آگست، بانک مرکزی ۷۰۰ میلیون دالر و ۵۰ میلیارد افغانی (۵۶۹ میلیون دالر) بدهی قابل توجهی به بانک‌های تجاری داشت.»
مهرابی، رییس بانک مرکزی افغانستان گفت، اگرچه اعلام شده بود که تقریبا ۱.۵ میلیارد دالر حراج شده، اما مبلغ واقعی ۷۱۴ میلیون دالر بود.
وی گفت که بانک مرکزی «حراج ارزی خود را برای کاهش استهلاک و تورم ادامه داده است».
ازدست‌دادن پول؟
در این گزارش همچنین تصمیم بانک مرکزی مبنی بر انتقال بخشی از ذخایر بانک به شعب ولایات مورد انتقاد قرار گرفته، زیرا همزمان با پیشروی نیروی طالبان در سراسر کشور در اواخر ۲۰۲۰، این ذخایر در معرض خطر بود.
گفته می‌شود که در پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۲ میلیون دالر در این شعب نگهداری می‌شد، در حالی‌که در سال ۲۰۱۹ ، این ذخیره ۱۲.۹ میلیون دالر بود و با شروع سقوط ولایت‌ها به دست طالبان، پول نقد جابه‌جا نشد.
در گزارش آمده است: «گزارش می‌شود مقداری پول از شعب ولایات گم (سرقت) شده است.»
محرابی گفت که بانک مرکزی در حال تحقیق درباره‌ی پول «سرقت‌شده» از سه شعبه خود است، هرچند که گفته می‌شود کار طالبان نیست. وی جزئیات بیشتری ارائه نکرد.
اجمل احمدی، رییس سابق بانک مرکزی، که یک روز پس از سقوط کابل کشور را ترک کرد، به ایمیل‌ها و پیام‌های دیگر برای توضیح در مورد اقدامات وی و این بانک در ماه‌های قبل از بازگشت طالبان به قدرت، پاسخ نداد.
احمدی در تویتر خود در هفته‌های اخیر گفته است که تمام تلاش خود را برای مدیریت اوضاع انجام داده و دلیل هرگونه کمبود نقدینگی را مسدود شدن دارایی‌های بانک مرکزی در خارج از کشور می‌داند.
وی در اظهارات خود همچنین گفت که بانک مرکزی قبل از سقوط کابل اقتصاد را به خوبی مدیریت کرده بود و از ترک کارمندان احساس بدی داشت اما از خطری که جانش را تهدید می‌کرد می‌ترسید. او گفته که هیچ پولی از هیچ حساب ذخیره‌‌شده دزدیده نشده است.